De sector verandert
Dit is duidelijk voelbaar in de PO-sector. Die ontwikkeling van de sector is zichtbaar in thema’s als Onderwijs 2032 maar ook krimp van leerlingen, werkdruk, uitstroom oudere medewerkers en een groeiend lerarentekort. Dat laatste betekent in veel gevallen dat er veel druk is komen te staan op de flexibiliteit organisatiekracht bij scholen organisaties (meer met minder).
Daarnaast is de ontwikkeling van de participatiemaatschappij in volle gang en nemen we langzamerhand afscheid van de verzorgingsstaat. Ook dat is voelbaar. Veel uitgangspunten zijn inmiddels op de participatie gestoeld (bijv. de uitgangspunten van de cao, zorg, passend onderwijs). Deze zijn gericht op meer samenwerken, minder op beheersen, gericht op permanente verbetering en ruimte voor maatwerk. Op papier is die richting helder, maar de PO- sector is (net als vele andere sectoren) voor een groot deel nog ingericht op de uitgangspunten van de verzorgingsstaat. Dit betekent dat de mensen, organisaties en processen gericht zijn op beheersing, uniformiteit en protocollen.
Dat wringt nog op heel veel plekken in onderwijsorganisaties. Waar nu eigenaarschap van de eigen ontwikkeling wordt verwacht zitten nog veel mensen in de afwachtende stand (mijn baas zorgt immers altijd goed voor mij). Waar maatwerk nodig is, zijn systemen dichtgetimmerd om risico’s te mijden (computer says no). Waar flexibiliteit nodig is, ondersteunen fijnmazige en zorgvuldige processen niet de doelen (dichtgetimmerd taakbeleid). Kortom, het onderwijs steunt in grote mate nog op instrumenten uit de verzorgingsstaat terwijl de uitgangspunten van de participatiemaatschappij worden verwacht.
Van Capaciteit naar Kwaliteit
Daarnaast staat in het laatste decennium de professionalisering en kwaliteit duidelijk op de agenda binnen de PO-Sector. Op basis van ontwikkelingen en inzichten worden meer en meer kwaliteitseisen gesteld aan het onderwijs en aan de sector als geheel. Alles ten dienste van de verbetering van de onderwijskwaliteit. Dit heeft betrekking op het onderwijs zelf maar ook op de governance en kwaliteit van de leerkrachten, het management en de bestuurders. De kwaliteitseisen aan de sector stijgen mee met de ontwikkeling van de uitgangpunten in van de participatiemaatschappij.
De kwaliteitsimpuls ten behoeve van de ondersteuning en staf is vooralsnog achterwege gebleven. Met als gevolg dat kwaliteitsvragen voor scholenorganisaties niet afdoende beantwoord kunnen worden vanuit de eigen organisatie zelf. Zowel de kwaliteit als de capaciteit ontbreken in veel gevallen bij de ondersteuning en staf. Veel schoolbesturen zijn te groot voor servet maar te klein voor het tafellaken om te investeren in die kwaliteit en capaciteit. Op onderdelen zoekt men de samenwerking met andere schoolbesturen (bijv. RTC ‘s) maar dat is niet voldoende en niet altijd passend bij de eigen ontwikkeling. Professionalisering van de staforganisaties moet daarom ook meegroeien met de mate waarin de kwaliteitseisen toenemen. Dat is voor de PO-sector te weinig gebeurd, het zou mooi zijn als dit een volgende stap zou zijn.